Nếu bạn đọc để tìm lợi ích như sự tiến bộ về mặt trí tuệ hay tinh thần, thì bạn phải tỉnh táo. Khi thành thạo cấp độ này, người ta học được các điều cơ bản nhất trong Nghệ thuật đọc sách (The art of reading), được đào tạo cơ bản về đọc, và học được các kỹ năng đọc đầu tiên. Tại sao họ có thể tỉnh táo đến thế? Đối với họ, có một sự khác biệt lớn giữa việc đọc hay không đọc cuốn sách họ đang cầm.
Vì thế, nhiều người cho rằng thói quen là khả năng thiên bẩm thứ hai. Hiếm có tác giả nào cưỡng lại được sự cám dỗ của việc tóm lược lại những gì họ cho là mới và quan trọng trong tác phẩm vào những trang này. Nhưng đôi khi, việc thiếu các bước này lại gây ra nhầm lẫn hoặc thậm chí bị hiểu nhầm.
Tiêu biểu là cách thể hiện của nhà toán học Euclid. Thứ hai, nếu bạn định đọc một cuốn sách toán học để hiểu nó, bạn phải đọc từ đầu đến cuối; cần một chiếc bút viết ra những điều cần ghi nhớ - một công việc cần thiết với sách toán học hơn bất cứ loại sách nào khác. Nhóm quy tắc cuối không chỉ dừng lại ở vấn đề nhận thức mà đã chạm tới vấn đề đánh giá, phê bình.
Nếu làm được điều này thì không còn gì khác biệt giữa các giác quan và trí óc. Để phát hiện các từ quan trọng, bên cạnh dấu hiệu, dựa trên thực tế là độc giả thấy khó hiểu, còn có một số dấu hiệu sau đây giúp bạn nhận diện chúng. Và nếu những điều đó đã xảy ra thì chúng cũng có thể được lặp lại hoặc bị né tránh.
Tất nhiên nói như trên không có nghĩa là nếu người thầy hiện hữu trả lời câu hỏi của bạn, thì bạn không còn gì để làm. Tuy nhiên, việc này không phải lúc nào cũng dễ dàng. Tác giả ấy có thể thuyết phục chúng ta rằng công lý (trong thơ văn) đã được thực hiện.
Anh ta, hoặc là phải tìm ra một khuôn mẫu chung trong hàng loạt sự kiện hoặc là áp đặt một khuôn mẫu vào những sự kiện đó; hoặc anh ta phải coi như thể mình biết lý do tại sao những người trong câu chuyện của mình đã làm những việc như vậy. Từ thực tế này, chúng tôi muốn bạn nhớ điều quan trọng nhất là đừng cố chống lại những gì mà một tác phẩm giả tưởng tác động lên bạn. Đôi khi người ta gọi đó là cấp độ biết chữ tám, chín, hay mười.
Và sẽ không có gì rắc rối nếu đó là một cuốn sách tốt. Khi đọc phân tích một tác phẩm riêng lẻ, có hai câu hỏi nữa cần được trả lời là Cuốn sách có đúng không? và Ý nghĩa của nó là gì?. Các tác giả khác nhau thường sử dụng những từ ngữ khác nhau khi nói về cùng một vấn đề, hoặc những từ ngữ giống nhau khi đề cập đến những vấn đề khác nhau.
Tuy nhiên, hầu hết các tác giả có năng lực đều dự đoán được điều này và luôn đưa ra những chú ý rõ ràng trước khi chuyên môn hoá một từ nào đó. Chúng tôi xin nêu ra một ví dụ về sự nhầm lẫn khi đọc tên một cuốn sách. Định lý 5 chỉ chứng minh mối quan hệ giữa giả thiết và kết luận đúng.
Nếu đọc xong một cuốn sách lý thuyết, quan điểm của bạn về vấn đề viết trong sách có thay đổi ít nhiều thì bạn buộc phải có những điều chỉnh nhất định về cách nhìn nhận sự việc của mình, nhưng không nhất thiết phải hành động theo sự điều chỉnh đó. Thậm chí có những bài báo rất hay, được biên tập công phu, có trách nhiệm nhưng chúng vẫn mang lại vấn đề mà chúng tôi đã bàn ở cuối chương trước. Ông đã qua đời trước khi hoàn thành cuốn sách theo kiểu viết luận).
TỔNG QUAN CUỐN SÁCH NÓI VỀ ĐIỀU GÌ? Bạn phải cố gắng tìm ra chủ đề chính của cuốn sách, và phương pháp tác giả phát triển chủ đề này một cách nhất quán bằng việc phân chia nó thành những chủ đề phụ quan trọng. Hãy thể hiện rằng bạn nhận thức được sự khác nhau giữa kiến thức thật sự và ý kiến cá nhân bằng cách đưa ra những lập luận tốt cho mọi đánh giá phê bình của bạn. Bạn phải hiểu rõ những định kiến của mình.